به گزارش تارنمای خبری – تحلیلی بامجلس؛ به گزارش روابط عمومی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات زیربنایی این مرکز در گزارشی با عنوان «آسیب‌شناسی تهیه برنامه عملیاتی ارتقای ایمنی حمل‌ونقل در ایران؛ بررسی تجربیات جهانی و ارائه الگوی مطلوب برای برنامه پنج‌ساله هفتم» آورده است که در سال‌های اخیر، تعداد تلفات ناشی از تصادفات رانندگی در کشور، روند افزایشی پیدا کرده و از حدود ۱۶ هزار نفر در سال ۱۳۹۵ به بیش از ۲۰ هزار نفر در سال ۱۴۰۲ رسیده است. باید توجه داشت که کشورهای پیشرو در ارتقای ایمنی حمل‌ونقل در قالب طرح‌های راهبردی چندین ساله موفق به مهار و کاهش معضل تصادفات رانندگی شده‌اند.
این گزارش بیان می‌کند که بررسی تجربیات سایر کشورها نشان‌می‌دهد مادامی که یک برنامه عملیاتی مورد اجماع (که در آن تکالیف هر دستگاه اجرایی ذی‌ربط در حوزه ایمنی حمل‌ونقل به‌صورت شفاف و قابل سنجش مشخص شده باشد) تهیه نشود و راهبری و پیشبرد این برنامه برعهده یک نهاد راهبر مستقل و مقتدر قرار نگیرد، عملاً امکان پاسخ‌گو کردن دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط در حوزه ایمنی فراهم نشده و در نتیجه نمی‌توان انتظار کاهشی شدن روند تصادفات رانندگی را داشت.
این گزارش مطرح می‌کند که در راستای پاسخ به این ضرورت، در قانون برنامه هفتم پیشرفت مطابق بند «ت» ماده (۵۹) وظیفه تهیه و تصویب «برنامه عملیاتی ارتقای ایمنی راه‌های کشور» و راهبری این برنامه برعهده شورای عالی هماهنگی حمل‌ونقل و ایمنی کشور قرار داده‌شده‌است. پیشتر، طرح تدوین برنامه عملیاتی ملی ایمنی راه‌های کشور در سال ۱۳۹۴ آغاز شد و در ابتدا قرار بود در بازه زمانی پنج‌ساله ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۹ به اجرا درآید، اما تدوین این برنامه عملاً تا اواخر سال ۱۳۹۸ به طول انجامید.
این گزارش ادامه می‌دهد که این برنامه مبتنی‌بر توصیه‌های سازمان جهانی بهداشت و منطبق بر ارکان و اهداف برنامه جهانی اقدام برای ایمنی راه‌ها در بازه زمانی ۲۰۲۰-۲۰۱۱ تهیه شده‌است. در کنار چالش فقدان یک نهاد راهبر مستقل و مقتدر در این بازه زمانی برای راهبری برنامه عملیاتی یاد شده، بررسی‌های خبرگان نشان‌می‌دهد که این برنامه به‌لحاظ فنی و قابلیت اجرا، نیاز به آسیب‌شناسی و بهبود دارد.
در این گزارش آمده است که براساس بررسی‌های انجام‌شده، باوجود تهیه مجموعه مبسوط از گزارش‌های مکتوب در قالب مراحل چهارگانه تدوین برنامه عملیاتی در سال ۱۳۹۸، جمع‌بندی منسجمی از آنها در قالب یک «سند برنامه عملیاتی قابل پیگیری توسط نهاد راهبر ایمنی حمل‌ونقل (شورای عالی هماهنگی حمل‌ونقل و ایمنی)» ارائه نشده است.
این گزارش عدم انسجام (ایجاد ارتباط سیستمی میان اقدامات و شاخص مربوطه) و نبود هدف‌گذاری کمّی و نداشتن بستری برای پایش اقدامات را از نواقص اصلی برنامه دانسته و بیان می‌کند که برای مثال، در موضوع ثبت اطلاعات تصادفات و صدمات، درنهایت مشخص نیست که مثلاً پلیس راهور باید دقیقاً چه اقداماتی را (در چه موعد زمانی) در این زمینه انجام دهد و پس از انجام این اقدامات، انتظار می‌رود چه نتایجی حاصل شود؟
این گزارش ادامه می‌دهد که بررسی تجربیات کشور ترکیه در تدوین برنامه عملیاتی ایمنی راه‌ها نشان داد ضرورت دارد متن برنامه عملیاتی به‌صورت ساده و قابل‌فهم نوشته شده و خروجی اقدامات، پیامدهای میانی و شاخص‌های عملکرد در آن گنجانده شود. یکی از نکات جالب توجه در برنامه عملیاتی ترکیه آن است که از ۴۱ پیامد میانی (هدف میانی) تعریف‌شده، ۳۳ مورد مربوط به بخش «اعمال قانون» است.
این گزارش توضیح می‌دهد که در تهیه برنامه عملیاتی سال ۱۳۹۸ اگرچه اهمیت اولویت‌بندی و کاهش تعداد اقدامات تعیین‌شده در مراحل سوم و چهارم به‌خوبی درک شده، اما فرایند طی شده برای اولویت‌بندی و برنامه نهایی تدوین شده محل بحث است.
این گزارش با توجه به جلسات کارشناسی برگزار شده با دستگاه‌های ذی‌ربط و خبرگان دانشگاهی، به‌منظور کاربردی شدن برنامه عملیاتی ارتقای ایمنی راه‌ها و امکان‌پذیر شدن پیگیری و راهبری آن توسط شورای عالی هماهنگی حمل‌ونقل و ایمنی کشور، پیشنهاداتی را مطرح می‌کند. اولین پیشنهاد این است که ضمن تأکید بر استفاده از دستاوردهای مطالعات گذشته (برای تسریع در تهیه برنامه عملیاتی)، برنامه عملیاتی ارتقای ایمنی راه‌ها ابتدا با افق دو ساله (۱۴۰۳ و ۱۴۰۴) تهیه شود و تمرکز بیشتری روی برنامه‌های کوتاه‌مدت و مدیریتی (از جمله کنترل سرعت) داشته‌باشد.
پیشنهاد دیگر مرکز پژوهش‌های مجلس مبنی بر این است که برای سال‌های سوم تا پنج برنامه هفتم، نسخه کامل‌تر و پیچیده‌تری با استفاده از آموخته‌های برنامه عملیاتی فوق و مبتنی‌بر تحلیل‌های علمی به‌دست آمده از اطلاعات «سامانه اطلاعات جامع حوادث و سوانح حمل‌ونقل» تهیه شود.
در این گزارش پیشنهاد می‌شود که یک جدول برنامه اقدام (شامل حداکثر ۳۰ اقدام اولویت‌دار) مبتنی‌بر پنج رکن ایمنی حمل‌ونقل به‌عنوان «برنامه عملیاتی ارتقای ایمنی حمل‌ونقل در سال‌های ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴» توسط کمیسیون ایمنی راه‌ها تهیه شده و در شورای عالی هماهنگی حمل‌ونقل و ایمنی به تصویب برسد. این جدول، شامل ستون‌های «عنوان اقدام»، «دستگاه مسئول»، «شاخص (های) خروجی اقدام»، «مقدار اولیه و مقدار هدف برای هر شاخص خروجی اقدام»، «شاخص‌های پیامد میانی»، «مقدار اولیه و مقدار هدف برای هر شاخص پیامد میانی»، «میزان بودجه سالیانه مورد نیاز» و «نسبت عایدی به هزینه (B/C) اجرای هر اقدام» باشد. شاخص‌های کمّی ارائه شده در این جدول، مبنای ارزیابی میزان پیشرفت اجرای اقدامات توسط هر یک از دستگاه‌های ذی‌ربط خواهد بود.
این گزارش ادامه می‌دهد که به‌منظور افزایش انسجام در فرایند پایش و ارزیابی برنامه عملیاتی، پیشنهاد می‌شود یک داشبورد تحلیلی-مدیریتی برای پایش و ارزیابی وضعیت اجرای اقدامات مختلف برنامه عملیاتی و براساس شاخص‌های تعیین‌شده، تهیه شده و به‌صورت دوره‌ای به‌روزرسانی شود. بدین‌ترتیب می‌توان به‌صورت منسجم، میزان پیشرفت اقدامات مختلف برنامه عملیاتی را در سه سطح (خروجی اقدامات، پیامدهای میانی و پیامدهای نهایی) رصد کرد. در ادامه و به‌صورت مستمر، می‌توان داشبورد مذکور را توسعه داده و به‌سمت جامعیت بیشتر حرکت کرد.
این گزارش همچنین پیشنهاد می‌دهد که جهت تسهیل ارزیابی میزان موفقیت برنامه عملیاتی لازم است یک مطالعه اولیه (و مختصر) به‌منظور «برآورد وضع موجود (Base-line)» و «تعیین مقادیر هدف (Target)» برای هر یک از شاخص‌های عملکردی انجام شود.
