به گزارش تارنمای خبری – تحلیلی بامجلس؛ به گزارش روابط عمومی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات اجتماعی این مرکز در گزارشی با عنوان « ارزیابی عملکرد مراکز مهر خانواده از منظر پیشگیری و کاهش آسیب‌های ناشی از طلاق » آورده است که نهاد خانواده در دهه‌های اخیر در معرض آسیب‌هایی همچون جدایی و طلاق بوده است.
طلاق به‌مثابه فرایندی تمام نشدنی برای زوجین جدا شده و به‌ویژه فرزندان، می‌تواند همراه با آسیب‌های بعدی باشد. کودکان از قبل از وقوع طلاق درگیر این فرایند می‌شوند و تا پایان عمر تحت تأثیر آن هستند.
این گزارش بیان می‌کند که ایجاد سازوکارهایی به‌منظور بهبود ارتباط والدین با فرزندان و حمایت از این دسته از کودکان، ضروری است. مبتنی‌بر چنین شرایطی، قانونگذار به‌منظور حمایت از فرزندان طلاق، راه‌اندازی سازوکار مناسب برای ملاقات والدین با طفل (در عمل مراکز مهر خانواده) را در تبصره ماده «۴۱» قانون حمایت از خانواده (۱۳۹۳) پیش‌بینی کرده است.
ازجمله اهداف این مراکز، تلاش برای ایجاد سازش در مراحل بعد از طلاق، فراهم‌کردن مکانی امن برای ملاقات والدین با طفل و کاهش آسیب‌های ناشی از طلاق است.
این گزارش مطرح می کند که قوه قضائیه از سال ۱۳۹۵ با مشارکت دستگاه‌های دیگر شروع به راه‌اندازی این مراکز نموده که براساس گزارش‌های موجود تا پایان سال ۱۴۰۲ تعداد ۲۰۵ مرکز مهر خانواده در کشور راه‌اندازی شده است.
اقدامات انجام شده این مراکز در دو حوزه خدمات مربوط به فرزندان طلاق و خدمات مشاوره و صلح و سازش برای والدین بوده و تعداد ملاقات‌های انجام شده تا پایان سال ۱۴۰۲ برابر با ۴۵۶۱۵۸ مورد است.
همچنین تا پایان همین سال ۴۱۵۸ مورد گزارش کودک تنظیم شده و در زمینه والدین نیز، ۳۴۱۳ مورد صلح و سازش و ۲۳۷۹ مورد مشاوره قبل از ازدواج مجدد انجام شده است.
در این گزارش آمده است که مراکز مهر خانواده توانسته‌اند محیطی امن همراه با برخی از خدمات مددکاری اجتماعی و مشاوره را برای فرزندان طلاق به‌همراه والدین آنان فراهم آورند. تشکیل پرونده‌های فرزندپروری مشترک، آموزش والدین، تنظیم گزارش کودک و ایجاد صلح و سازش در میان زوجین متقاضی طلاق، مواردی از خدمات این مراکز هستند.
این گزارش ادامه می دهد که در‌مجموع ایده مراکز مهر خانواده به‌منظور فراهم‌کردن مکانی امن برای ملاقات و کاهش آسیب‌های ناشی از طلاق، ایده‌ای نوآورانه و اثربخش است.
اگر شرایط مناسب برای این مراکز فراهم شود و آنها به نهاد حضانت ارتقا یابند، می‌توانند یکی از نقاط عطف در حکمرانی آسیب‌های اجتماعی از منظر پیشگیری و کاهش آسیب باشند، چراکه متمرکز بر فرزندان طلاق و حتی والدین آنها به‌مثابه یکی از گروه‌های در معرض خطر هستند. این مراکز به‌‌رغم اهمیت‌شان، در حال حاضر با چالش‌هایی مواجه بوده که اثربخشی آنها را تحت تأثیر قرار داده است.
این گزارش مهمترین چالش های این حوزه را برشمرده و بیان می کند که اولین چالش تقلیل نهاد حضانت به مرکز ملاقات والدین با طفل در قانون حمایت از خانواده و محدود‌کردن جامعه هدف این مراکز به اطفال است.
تبصره ماده (۴۱) قانون حمایت از خانواده (۱۳۹۱) ایجاد سازوکار مناسب برای ملاقات والدین با طفل را پیشنهاد کرده است؛ در‌حالی‌که ملاقات والدین با طفل به‌دلیل دامنه سنی محدود اطفال همه فرزندان طلاق را پوشش نمی‌دهد.
همچنین تقلیل این مراکز به مراکز ملاقات والدین با طفل سازوکار مؤثری به‌منظور تحقق اهدافی همچون ایجاد سازش در مراحل بعد از طلاق و پیشگیری و کاهش آسیب‌های ناشی از طلاق نیستند.
این گزارش دیگر چالش های مراکز مهر خانواده را اینطور برمی شمارد: محدودیت در تخصیص بودجه به‌منظور راهبری مراکز، نامناسب بودن زیرساخت‌های فیزیکی مراکز برای ملاقات فرزندان و ارائه خدمات و عدم همکاری مناسب دستگاه‌های همکار در این زمینه، نبود ارتباط بین کارشناسان متخصص و قضات در برخی از مراکز، عدم جذب و استقرار کارشناسان متخصص در حوزه طلاق و فرزندپروری بعد از طلاق در این مراکز به‌صورت ثابت، به‌کارگرفتن نیروی غیرمتخصص و عدم آموزش نیروهای موجود، عدم همکاری نیروی انتظامی جهت استقرار مأمور به‌منظور تأمین امنیت این مراکز و به خطر افتادن امنیت کارکنان، دانش اندک برخی از قضات در زمینه رشد کودک و مسائل روان‌شناختی مرتبط، آشنا نبودن برخی از آنها با مراکز مهر خانواده، عدم آموزش آنان در این زمینه و لذا صدور احکامی که ممکن است متناسب با مصلحت طفل نباشد، غفلت از والدین در مراکز مهر خانواده در‌حالی‌که زوجینی که طلاق گرفته‌اند نیز به مساعدت‌های تخصصی نیاز دارند و فراگیر نبودن مراکز و نبود مداخلات جامع و فراگیر در مراکز موجود به‌منظور کاهش آسیب‌های ناشی از طلاق.
این گزارش ادامه می دهد که در‌مجموع، مراکز مهر خانواده در حال حاضر بیشتر مکانی امن برای ملاقات با طفل هستند تا نهادی مؤثر برای مداخله به‌منظور رشد مناسب فرزندان و پیشگیری از آسیب‌های ناشی از طلاق. این مکان امن هم در همه مناطق کشور فراهم نشده است.
این گزارش مطرح می کند که با توجه به بررسی‌های به‌عمل آمده، موارد زیر به‌منظور تقویت مراکز مهر خانواده پیشنهاد می‌شود. گفتنی است که طلاق فرایندی تمام نشدنی بوده و کودکان قبل از وقوع طلاق رسمی درگیر این فرایند می‌شوند و تا پایان عمر تحت تأثیر آن هستند. آنچه اهمیت دارد این است که کودکان حق دارند با والدین خود در ارتباط باشند و از حمایت‌های آنها برخوردار شوند و به مراقبت‌های طولانی‌مدت نیاز دارند. به این معنا که کودکان طلاق تا پایان ۱۸ سالگی نیازمند دریافت خدمات تخصصی خواهند بود.
مرکز پژوهش های مجلس در این گزارش پیشنهاداتی را در زمینه اصلاح مراکز مهر خانواده مطرح کرده که به این شرح است؛ اصلاح قوانین موجود با تأکید بر محورهایی همچون اصلاح سازوکار مناسب به‌منظور ملاقات والدین با طفل به نهاد حضانت، گسترش شمول جامعه هدف مراکز مهر خانواده به همه کودکان و تهیه و تصویب آیین‌نامه مستقل مراکز مهر خانواده و پروتکل‌های اجرایی آن، راه‌اندازی مراکز مهر خانواده در سایر استان‌ها و شهرستان‌های کشور بر‌مبنای اولویت‌ها و نیازها، ارتقای اعتبارات مراکز مهر خانواده از محل اعتبارات قوه قضائیه، سازمان بهزیستی و شورای اجتماعی کشور به‌صورت مصوب و مستمر متناسب با حجم مداخلات استان‌ها، اصلاح ماده (۶۸) آیین‌نامه اجرایی قانون حمایت از خانواده (۱۳۹۳) به‌منظور اضافه‌کردن دستگاه‌های دیگر، استفاده از ظرفیت‌های ماده‌های (۴۳) و (۴۵) قانون حمایت از اطفال و نوجوانان (۱۳۹۹) به‌منظور همکاری والدین در‌خصوص تسهیل فرایند ملاقات با هماهنگی رؤسای دادگاه‌های خانواده و قضات در احکام صادره، طراحی سامانه محرمانه ارسال گزارش‌ها و صورت‌جلسه‌های تنظیمی از‌سوی مراکز مهر خانواده به دادگاه‌های خانواده توسط معاونت اجتماعی پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه،اختصاص نیروی ثابت مددکار اجتماعی و مشاور در مراکز مهر خانواده با اولویت مراکز استان‌ها و شهرستان‌های با تعداد فرزندان طلاق بیشتر و توانمندسازی نیروی انسانی موجود، توجه به زوجین جدا شده و فراهم کردن مساعدت‌های تخصصی برای آنها، آموزش و توانمندسازی قضات دادگاه‌های خانواده در زمینه مسائل مرتبط با رشد کودک و مراکز مهر خانواده و تعریف رویکردهایی نظیر مددکاری اجتماعی کار با خانواده و بسته‌های مداخلاتی کارآزمایی شده نظیر فرزندپروری مشترک بعد از طلاق در پروتکل‌های مراکز مهر خانواده.
